Tien kleine bakkertjes

Bakkers in vollenhove, het verhaal van tien kleine bakkerijen in de 20e eeuw in VollenhoveIn het midden van de twintigste eeuw telde Vollenhove een fors aantal bakkerijen. In het boekje ’t Schuttegien van Wim Willemsen en Jan Wester, uitgebracht in de jaren 1980 als onderdeel van een reeks boekjes over Vollenhove en omgeving worden ze genoemd. Bij gesprekken in het Stadsmuseum over dit onderwerp kwamen diverse herinneringen naar boven: veel ouderen konden er nog wat over vertellen. Intrigerend is de bakkersgilde-aanduiding op één van de panden. Velen vroegen zich af hoe er zoveel bakkers naast elkaar hun brood konden verdienen. Uiteindelijk verloren de meeste ambachtelijke bakkerijen de strijd met de fabriekbakkers. In Vollenhove wist één bakkerij zich met succes te handhaven tot op de dag van vandaag: Bakkerij Houtsma, inmiddels de derde generatie.

Ik ging aan de slag om zoveel mogelijk historie rond deze bakkers naar boven te halen. Voor de bakkers uit de twintigste eeuw kon ik terecht in de archieven van de Kamer van Koophandel, voor de inschrijvingen in het Handelsregister en de daarbij destijds verplichte jaaropgaven van omzet en winst. In het archief van de gemeente vond ik informatie uit de aangevraagde hinderwetvergunningen – voor ovens en vooral voor elektrisch aangedreven machines zoals deegkneders. Verder kon ik van een aantal mensen uit eigen mond de historie optekenen, en kreeg ik van nazaten foto’s aangereikt.
Voor de vroegere geschiedenis kon ik gebruik maken van wat ik al eerder voor mijn website had verzameld uit archieven – vooral over bakker Van Gulik – en van beschrijvingen van panden – Kerkstraat 72. Dat vormde dan het startpunt voor genealogisch onderzoek, waarbij gebruik gemaakt kon worden van het feit dat een beroep als bakker vaak werd vermeld bij een geboorte / doop, huwelijk of overlijden. Uiteindelijk heb ik ook die vermeldingen gebruikt uit het burgerboek van Vollenhove. Voor afbeeldingen heb ik ook ruim gebruik gemaakt van de beeldbank van het RCE.

Zo kwam ik tot tien bakkerijen, waarvan er steeds meerdere naast elkaar hebben bestaan. In de periode die de aanleiding vormde voor mijn onderzoek waren er dat acht tegelijkertijd: Dragt, Post, Lassche, Kwast, Nijenhuis, Bron, Van Doesburg en Kamphuis.
De bakkers waren verspreid over de stad, met als verste collega’s De bakkerij aan de Voorpoort en op de hoek Kerkstraat - Bentstraat. Al in de 17e eeuw was er ook een bakkerij aan het Hollandse Plein. De andere bakkers in de Kerkstraat kwamen en gingen, waarbij die in het pand Kerkstraat 22 vermoedelijk het langst heeft gefunctioneerd. Helaas kon ik het verband met een bakker in het pand in het jaar van de gevelstenen (1669) niet leggen, en daarmee ook niet het mysterie oplossen van de gevelsteen die een duivekater zou kunnen voorstellen – het symbool van een luxe bakkerij (vooral in Noord-Holland).
Bijzonder is dat sommige bakkers hun beroep in combinatie met dat van boer uitoefenden, met name Driezen en Van Doesburg deden dit. De andere bakkers hadden meestal wel één of twee varkens – voor het oude brood, op veel plattegronden van bakkerijen komt ook een stal voor.
Tot slot heb ik me verdiept in de oorsprong van de amulet, de specialiteit van bakker Hendrik Jaap van Doesburg, de laatste bakker in het pand Kerkstraat 22. Ik leg het verband met de duivekater, op basis van het uiterlijk – en vanwege de eerder genoemde gevelsteen.

De beschreven bakkerijen zijn:

1. Voorpoort, splitsing Kerkstraat – Bisschopstraat: Maaskamp – Hennink – Leeuw - Kwast – Houtsma (verplaatst naar Kerkstraat 70), (later meubelzaak, nu kledingwinkel ‘Voorpoort’)
2. Kerkstraat, hoek Bentstraat: Van Gulik - Driezen – Dragt – Leeuw – Krooshof – De Vries (& De Jong) – De Vent – Harsevoort 9later Wereldwinkel, nu kantoor)
3. Kerkstraat 22, Voerman - Van Doesburg (nu woonhuis)
4. Kerkstraat 27, hoek Van Baaksteeg: Vis – Post (afgebroken, nu nieuw woonhuis)
5. Kerkstraat 30, Appie Lassche (nu woonhuis)
6. Kerkstraat 72, Hopman – Guijking  (later kruidenier, toen potterie en nu woonhuis)
7. Kerkstraat 73, De Boer (‘de Bubs’), later groentewinkel en cadeauwinkel, nu woonhuis 
8. Visserstraat 27, De Lange - Lieffert Nijenhuis - Van Dijk (nu woonhuis De Vries)
9. Visserstraat 30, Hilbert Bron (afgebroken, nu nieuw woonhuis)
10. Bisschopstraat 57, Kamphuis – Bening (nu woonhuis De Ridder).

Het boekje waar het allemaal in staat, is nog te koop bij het Stadsmuseum