diversen
artikelen in relatie tot Vollenhove die niet onder één van de andere categorieën passen. Bijvoorbeeld over het bestuur, bedrijvigheid, boeken, bezienswaardigheden anders dan gebouwen.
Onderzoek naar Vollenhove in archieven
Over gebeurtenissen, personen en gebouwen in Vollenhove is vroeger veel vastgelegd. Veel is terug te vinden in de diverse archieven in Nederland. In principe is vrijwel alles te vinden via de website archieven.nl, maar vaak is het handiger om eerst naar de juiste organisatie te gaan, of rechtstreeks naar een onderdeel. Dat heet ‘toegang’, heeft een naam en een ‘toegangsnummer’. Tegenwoordig is de online toegang tot deze documentenreeks gestandaardiseerd in onderdelen: kenmerken, inleiding en inventaris. Daaronder verschijnt dan bij gebruik van de zoekfunctie de gevonden archiefstukken. Een methode van zoeken binnen archieven.nl is om eerst via organisatie een selectie te maken, bijvoorbeeld op Collectie Overijssel locatie Zwolle en vervolgens te zoeken op ‘toegangscode’ (dat is toegangsnummer), bijvoorbeeld 0078. Zoek je met dit filter niet op toegangscode maar op de term Vollenhove, is de lijst gevonden toegangsnummers 277 lang!
Een gemakkelijke manier van zoeken is in ‘regesten’. Regest is een term die in de archiefwetenschap wordt gebruikt voor een beknopte samenvatting van de inhoud van een historisch document. Toegangsnummer 0077.1 zijn bijvoorbeeld de regesten, de samenvattingen van stukken die voorkomen in 0077. De stukken liggen bij Collectie Overijssel locatie Zwolle (afgekort COlZ).
0077 Stadgericht Vollenhove . Datering: (1408) 1494 - 1811. 427 beschreven archiefstukken waarvan 41 gedigitaliseerd in totaal 7.473 bestanden
0077.1 Vollenhoofse regesten .Betreft regesten op inv.nr. 14 uit het archief van het Stadgericht Vollenhove, toegangsnr. 0077. Totaal 1748 archiefstukken uit de periode: (1448) 1494 – 1759. Gaat over Algemeen bestuur en Politiek, Justitie en rechtspraak.
0078 Schoutambt Vollenhove en Blokzijl, periode (1507) 1604 – 1811. 175 beschreven archiefstukken, 77 gedigitaliseerd, totaal 20.404 bestanden.
0223.1 Huis Oldhagensdorp te Vollenhove. [periode 1262-1862]. 1.095 beschreven archiefstukken waarvan 46 gedigitaliseerd in totaal 1.220 bestanden
1285 Nederlandse Hervormde gemeente te Vollenhove, kerkenraad. Datering: (1401) 1600-2004. 263 beschreven archiefstukken waarvan 9 gedigitaliseerd, totaal 1.146 bestanden.
1285.1 Nederlandse Hervormde gemeente te Vollenhove, kerkvoogdij, o.a. Volle Stoel. Datering: (1401) 1600 - 2004. 503 beschreven archiefstukken waarvan 5 gedigitaliseerd in totaal 482 bestanden
1285.2 Nederlandse Hervormde gemeente te Vollenhove, diaconie. Datering: (1401) 1600 - 2004. 108 beschreven archiefstukken
1296 RK Parochie St. Nicolaas
00129 - 12. Archief van het kantongerecht te Vollenhove. Datering: (1831) 1838-1877. Niets gedigitaliseerd.
0003.1 Staten van Overijssel, Ridderschap en Steden en van de op hen volgende colleges . Met 101 archiefstukken op de zoekterm Vollenhove (51 bestanden). [er is een transcriptie gemaakt van de pagina’s over Vollenhove van de in de 19e eeuw geschreven index over de periode 1568-1793]
0034 Drostambt Vollenhove. Datering: 1620 - 1811. 62 beschreven archiefstukken.
Een tweede belangrijke archieforganisatie is het Gemeentearchief van Steenwijkerland:
25 Stad Vollenhove 1354-1811. 850 beschreven archiefstukken, 9 gedigitaliseerd, totaal 1.110 bestanden
26 Gemeente Stad Vollenhove 1814-1942. 1.343 beschreven archiefstukken, 175 gedigitaliseerd, totaal 1.156 bestanden.
39 Hervormd Groot Burger Weeshuis 1586-1982 en deelinventaris gemeente Vollenhove 1787-1932. 965 beschreven archiefstukken.
152 collectie Klaas Boes (1941-2017).
14 Stad Steenwijk tot ca. 1811
179 Oude archieven Ambt Vollenhove 1581-1840. Datering: 1581-1840. 945 beschreven archiefstukken waarvan 1 gedigitaliseerd in totaal 99 bestanden.
Overige bronnen met veel over Vollenhove:
0802 Rijksdienst ter Uitvoering van de Zuiderzeesteunwet, uitvoeringsdossiers (Het Flevolands Archief). 333 archiefstukken en 1 bestand. Steundossiers van individuele vissers.
1447.1 Dedem, familie Van, Huis den Berg te Dalfsen (Collectie Overijssel locatie Zwolle). Datering: (1348) 1626 - 1983. Gerelateerd aan havezate de Rollecate.
0481 Familie Van Rhemen (Gelders Archief). Gerelateerd aan havezate Rhemenshuizen.
0239 Ittersum, familie Van (Collectie Overijssel locatie Zwolle)
0219.1 Huis De Gelder bij Wijhe (Collectie Overijssel locatie Zwolle) O.a. over de familie Sloet.
0029 Hoge Bank en Klaring van Overijssel (Collectie Overijssel locatie Zwolle)
0700 Stadsbestuur Zwolle, archieven van de opeenvolgende stadsbesturen (Collectie Overijssel locatie Zwolle) - 72 treffers
Sommige stukken zijn al gescand en digitaal beschikbaar, zoals
0077 398 Rekeningen en kwitanties van de inning van de 50e penning, 1636-1671 (50 bestanden). Dat betekent niet dat ze ook voor iedereen leesbaar zijn: het schrift van de 17e eeuw en daarvoor is heel anders dan dat van nu. Een (basis)cursus paleografie kan helpen. Er is ook een ‘vertaalprogramma’ beschikbaar, met beperkte maar groeiende kwaliteit: zie https://www.transkribus.org/ . Zie ook https://www.yory.nl/oud-handschrift-ontcijferen/ en https://watstaatdaer.nl/
In bronverwijzingen van artikelen uit de periode 1930-1990 worden verwijzingen gebruikt, die niet aansluiten bij de verwijzingen in bovengenoemde archieven. Soms wordt de term ‘oude orde’ gebruikt die aan aanwijzing kan geven. Zo is ‘oude orde 2771’ 0078-11, onderdeel 9-35 registers testamenten, transporten etc van 7-9-1624 tot 17-11-1632, gedigitaliseerd, 383 bestanden.
Bij het samenstellen van deze site is en wordt nog steeds veel gebruik gemaakt van teksten uit bovengenoemde archieven. Voor personen en huizen is veel informatie gehaald uit het vuurstedenregister van de Stad Vollenhove (plm. 1752), van de volkstelling uit 1748 en uit het online bevolkingsregister. Verder enorm veel uit de genealogische database van Guus Nijhuis, gezinsreconstructies Ambt- en Stad Vollenhove. Informatie over gebouwen komt veel uit de online kadasterbestanden.
(ook wel Aremberger Grift of Heerengracht genoemd)
Dit kanaal werd gegraven tussen 1548 en 1568 op kosten van Jean de Ligne, Graaf van Aremberg, stadhouder van Karel V te Vollenhove. Doel was een veilige binnenvaartroute in plaats van de route over de gevaarlijke Zuiderzee, 'streckende van den dijck van 't Swarte waeter aff noertwaerts doir 't Hoge Moer tot in de Verssloet ende Giethorensche meer'. Er werden geen beweegbare bruggen aangebracht om concurrentie te voorkomen met de turfvaart op Blokzijl, dus konden alleen kleinere schepen er gebruik van maken. Er kwam een schutsluis bij Zwartsluis (vernieuwd in 1826, verbeterd in 1931 en gerenoveerd rond 1995), en een schutsluis in de Veneweg (bij Ronduite, verwoest in 1583 tijdens de Spaanse bezetting). Tussen de gracht en de Barsbekerbinnenpolder werd in 1598 de Oude Boerendijk aangelegd als bescherming. De nederzetting die ontstond bij de schutsluis, even ten westen van Zwartsluis, werd Oude Sluis genoemd.
Het Hoge Moer was een betrekkelijk hoog gelegen moeras tussen Zwartsluis en het Giethoornse Meer, waarvan de waterhuishouding behoorlijk veranderde door het graven van deze gracht. In het moeras lag een duin, bestaande uit in de laatste ijstijd opgewaaid dekzand en begroeid met dopheide, struikheide, wollegras en veenbiezen (belt). Deze Zandbelt had al vroeg bewoning. In de eerste helft van de 17e eeuw werd er een zijtak (Schutsloot) gegraven richting Wanneperveen, met een schutsluisje. Ook hier ontstond later een nederzetting, die tot 1959 alleen over water bereikbaar was.
Deze website over Vollenhove is gemaakt en wordt onderhouden door Henk van Heerde, geboren en getogen in deze historische stad. Er is inmiddels al sinds 2001 aan gewerkt, en de site kent ruim zevenhonderd vaste bezoekers. De eerste versie vond u op het adres www.henkvanheerde.nl/vollenhove. Inmiddels is alle inhoud overgezet naar deze nieuwe website, die op deze plek verder groeit en inmiddels meer dan 300 artikelen omvat. Blijf deze site dan ook regelmatig bezoeken!
Doel is om iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van Vollenhove op een gemakkelijke manier toegang te geven naar alles wat er bekend is over de stad en het wel en wee van haar bewoners door de eeuwen heen.
Veel huidige bewoners hebben geen idee waar de naam vandaan komt van de straat waarin ze wonen. Soms is er alleen ergernis vanwege de lengte daarvan, lastig bij het opschrijven. Het gaat hierbij vaak om vroegere bisschoppen van Utrecht, voor wie het kasteel in Vollenhove de basis was van de ontginningen in de streek waar ze vanaf de elfde eeuw landsheer waren, en als bestuurscentrum voor het Oversticht diende. Andere personen zoals Jan van Aremberg of het geslacht Sloet zijn jammer genoeg nooit met een straatnaam bedeeld. Vollenhove stond bekend om de vele havezaten, waarvan er nu nog vijf over zijn binnen de stad, en één daar vlak buiten.
De informatie heb ik samengesteld aan de hand van teksten en foto's uit diverse bronnen, veelal vrijelijk geïnterpreteerd maar wel zo zuiver mogelijk toegepast, geen fantasie. Er is echter geen enkele wetenschappelijke pretentie. Verder wordt er naar mijn mening geen inbreuk gemaakt op enig auteursrecht. Opmerkingen, aanmerkingen en vooral aanvullingen zijn van harte welkom. De informatie mag zonder meer naar eigen inzicht worden gebruikt en verspreid, mits niet voor commerciële doeleinden dus alleen zonder winstoogmerk.
Vollenhove is een bezoek waard. Kijk zelf wat er van de gebouwen, parken, havens, pleinen is overgebleven; begin dan in het Stadsmuseum. U kunt hier een route vinden die u met uw smartphone zelf kunt volgen.
Wilt u een mondelinge toelichting bij de informatie? Voor groepen vanaf 10 personen ben ik bereid als gids op te treden bij een wandeling van plm. een uur langs de belangrijkste bezienswaardigheden, eventueel op maat samen te stellen. Voor uw vereniging kom ik graag een uurtje vertellen over de rijke geschiedenis van Vollenhove, bijvoorbeeld ter opluistering van de jaarvergadering.
Versie 18: januari 2023.
Zie ook de snelle toegang tot geraadpleegde archieven.
- Amsterdamsche Courant, uitgaven 1704-1811 - via Delpher
- J. van Lennep en W.J. Hofdijk, merkwaardige kastelen in Nederland, deel 3, 1884
- Genealogie Sloet 1292 – 1903, door Albert Willem Baron Sloet van Oldruitenborgh, te Luik, 1903
- Het geslacht Sloet, door J.A.R. Kymmell, CBG, 1914
- Ons eigen erf, jaargang 1936, Vollenhoofsche vissers varen ter visvangst
- Nederlands Adelsboek, 1951 – 44e jaargang.
- Vollenhove 1354 – 1954 en haar havezaten, korte schetsen uit de geschiedenis van deze stad en van de havezaten en haar bewoners, 1958, J. Westra van Holthe. Druk: Bremer, Assen. Geschreven ter gelegenheid van de herdenking van het verlenen van het stadrecht aan Vollenhove (feestweek 12 – 17 juli 1954), op basis van o.a. aantekeningen van onderzoekingen tijdens het tijdelijk verblijf te Vollenhove gedurende de oorlog. Beperkte uitgave, op basis van voorintekening. De lijst met intekenaren, plm. 200 stuks, is in het boek opgenomen.
- Vollenhove, van vissersplaats tot..?, ETI Overijssel, Zwolle 1955
- Steenwijker Dagblad, reeks krantenartikelen van J.G. Hofstede, 1963
- Met een ducaat en een dubbeltje, levensschets van Eberhard Philip Seidel, door Hans Seidel, 16-11-1966 in een oplage van 300 in eigen beheer uitgegeven.
- Geschiedenis van Overijssel, prof. dr. B.H. Slicher van Bath e.a., Culturele Raad van Overijssel, Kluwer, Deventer 1970.
- Zwolsche Courant, artikel op zaterdag 16 maart 1974, door Hans Kerstiens, met 2 foto's en een plattegrondschets: de Schatgravers van Vollenhove.
- De grote kerk van Vollenhove door de eeuwen heen, Meijerink, Halbertsma e.a., 1976 (uitgave Kerkvoogdij NH Kerk)
- W.F. Wertheim en A.H. Wertheim-Gijse Weenink, Burgers in verzet tegen regenten-heerschappij. Onrust in Sticht en Oversticht 1703-1706, Amsterdam, 1976.
- Mensema, A.J., Inventaris van het archief van het huis Oldhagensdorp te Vollenhove 1262-1862, Zwolle 1977. Twee delen.
- Het land van Vollenhove, een historisch-geografische studie van het noordwestoverijsselse cultuurlandschap, door Jochem Kroes en Teunis Hol, Zwolle 1979.
- De Joodse Gemeenten in de Kop van Overijssel, S. Laansma, 1981, Walburg Pers, ISBN 906011.356.X
- Langs Wieden en Grachten van Noordwest Overijssel; een tocht in een historische omlijsting door een land van controversen en contrasten; door dr. Harm Schelhaas. Uitgeverij Waanders, Zwolle 1984, ISBN 90 6630 023.
- Van tram, boot en bus, de geschiedenis van het streekvervoer in het Noordwesten van Overijssel, door Jacob H.S.M. Veen, uitgeverij Kok in Kampen
- De scheepswerf van Jan Kroeze Roelofszoon, bakermat van de Vollenhover bol - Wim Kuyper, artikel uit "Spiegel der Zeilvaart” , Tagrijn, februari 1984
- Kondschap, historisch kwartaalbericht van eerst de Stichting Oudheidkamer Brederwiede, later Stadsmuseum CHC Vollenhove - diverse artikelen 1984 – heden
- Herinrichtingsplan Vollenhove, Gemeente Brederwiede, Vollenhove 1985
- Uit de geschiedenis van Brederwiede (Koos Dijkstra e.a., red.), Kampen 1986.
- Stad Vollenhove 1700-1749, afstudeerscriptie drs. Jos Mooijweer, dec. 1987.
- Havezaten in Vollenhove, A.J. Mensema en Js. Mooiweer, Zwolle1989.
- Tweeduizend jaar geschiedenis van Overijssel, Leeuwarden 1990 (K. en L. Jansma, M. Schroor).
- Klokken in Vollenhove, 1994, Rinus de Jong (isbn 90-74834-03-5
- De ridderschap van Overijssel, A.J. Mensema, Js. Mooiweer en J.C. Streng (Waanders, Zwolle, 2000, ISBN 90-400-9472-1)
- diverse krantenknipsels (1955-1980), prentbriefkaarten en oude foto’s (periode 1915-1950) in 2 albums verzameld door J.S. Jongman, Hengelo
- Zuiderzeevissers, geschiedenis van de belangenorganisaties van de vissers op Zuiderzee en IJsselmeer, door K.W.J.M. Bossaers, Zutphen / Walburg Pers 1987, isbn 90-6011-533-3, 272 p.)
- Inventarisatie Jongere Bouwkunst 1850-1940, objecten Gemeente Brederwiede. Het Oversticht, Zwolle 1988.
- banden 1 t/m 23 van J.L. (Laurent) Nering Bögel, Wanneperveen. Een verzameling gefotokopieerde collages van getypte teksten en foto’s. In de bibliotheek van Vollenhove aanwezig, o.a. geregistreerd onder nummer B9051 044 789 0.
- De reformatie in het Land van Vollenhove, 1579-1609; scriptie M.O.-geschiedenis (Noordelijke Leergangen Zwolle), Berend Coster o.l.v. dr. 0. Groenhuis.
- De bevrijding van het Nederlands Onderduikers Paradijs, Aaldert Pol, uitgave van Museum Schokland, 1995, Schoklandreeks nr 4, geen ISBN
- Scholen tussen 1912 en 1942 in de gemeenten Stad Vollenhove, Blokzijl en Giethoorn; stage-opdracht Marijke Traast-Bos, studente geschiedenis Hogeschool Windesheim te Zwolle in 1996).
- Coberco Kaas Vollenhove maakt geschiedenis - ’n volle eeuw zuivel (mei 1997)
- School met den Bijbel 1903 – 2003, Basisschool Het Kompas
- Van Monreal tot Mondria, E.J. en G.C. Mondria (privé-uitgave)
- Monumenten in Nederland - Overijssel, Stenvert e.a., uitgave Monumentenzorg, ISBN 90-400-9200-1 (Waanders).
- Augusteijn, J., Historische plattegronden van Nederlandse steden. Overijssel deel 9.1. De steden van Noordwest-Overijssel. Blokzijl, Genemuiden, Hasselt, Kampen, Kuinre, Steenwijk, Vollenhove, Zwartsluis en Zwolle alsmede Grafhorst en Wilsum, Werner, J. ed. (Lisse-Alphen aan den Rijn 2002).
- Waardestelling van het zeventiende eeuwse portret van Egbertus Rentinck, in bezit van de parochie H. Nicolaas, te Vollenhove, drs. W.G.J.M. Meulenkamp (SKNN), 16-12-2002
- Weerzien met Vollenhoofs erfgoed, 50 topstukken thuisgebracht. Js. Mooijweer, Stichting 650 Jaar Stad Vollenhove, 2004. ISBN 90-9018431-7
- De havezaten in het Land van Vollenhove en hun bewoners, jhr A.J.Gevers, A.J.Mensema en Js. Mooijweer, Canaletto/Repro-Holland 2004, ISBN 90-6469-800-7.
- Vollenhove, stad en vermaarde zonen, negen opstellen bij de viering van 650 jaar stadsrecht onder redactie van Jos Mooijweer, IJsselacademie Kampen 2005, ISBN 90-6697-167-3.
- Ambulance uit klei gevormd, Geschiedenis van de ambulancezorg in de IJsselmeerpolders, Thijs Gras, 2005, ISBN 90 – 70674 – 26 – 2, NUR 693, RAV Hulpverleningsdienst Flevoland
- Fabrieken op Schokland, katoenweverij van 1838 tot 1857, J. Spitse, Schokkervereniging 2007. ISBN 978-90-812155-1-0, NUR 685
- Watergemaal A.F.Stroink; een monument in het Land van Vollenhove; dr. T.J. Rinsema. Meppel, Waterschap Reest & Wieden, 2008. 168 blz., ill., lit.opg. 23 X 23 cm. Geen ISBN.
- De muntslag door de Utrechtse bisschoppen te Vollenhove, lezing door Tom Passon uit Apeldoorn voor de Numismatische Kring Oost-Nederland op 11 april 2011.
- Atlas van Nederland in het Holoceen, Beukers ea, uitgeverij Bert Bakker, 2011, isbn 978 90 351 3639 7
- Tussen Steenwijk en Blokzijl, de wereld van bakker Jonkman; door Jaap Houwer, 2013 - geen isbn.
In de blaffaard, de boekhouding, van het Sint Anthoniusgilde in Vollenhove staan de namen en handtekeningen van de gildebroeders die jaarlijks op 17 januari toetraden tijdens een feestelijke bijeenkomst in het stadhuis. Daar werd de hiernaast ondersteboven getoonde ‘doordrinkbeker’ bij gebruikt.
Veel steden hadden vroeger zo’n gilde, dat zich met armenzorg belastte. De plichten van de St. Anthoniusgildebroeders bestonden voornamelijk in het werven van nieuwe broeders tot instandhouding en uitbreiding van hun gasthuis en die zich wilden richten op het geven van hulp en troost aan arme, zieke en oude mensen. Het proveniershuis van Sint Anthonius in Vollenhove werd voor het eerst in 1445 genoemd. Het was een instelling waar bejaarde lieden zich inkochten voor hun levenslange verzorging.
Zij die als gildebroeders werden aangenomen zetten hun handtekeningen in de blafferd. Deze bestaat nog en wordt bewaard in het archief van de gemeente Steenwijkerland. Vanaf 1545 tot 1740 staan er niet minder dan 460 handtekeningen in, bijna allemaal van leden van bekende Overijsselse adellijke geslachten.
Eén bijzondere handtekening is die van Don Emanuel (1600, Delft -1666, Schagen), prins van Portugal, kleinzoon van stadhouder Willem van Oranje en gildebroeder in het Vollenhoofse gilde sinds 1650. Hij woonde tijdelijk, vermoedelijk vanwege zijn functie van (militair) gouverneur van Steenwijk, op havezate de Oldenhof, in 1635 gebouwd door Gerard Sloet (zie tekening).
Emanuel was de oudste zoon van Emilia van Nassau (1569-1629) en Emmanuel van Portugal (1569-1638). Hij was vier jaar gouverneur van het prinsdom Orange en vervolgens ritmeester in Spaanse en vervolgens Staatse dienst – vermoedelijk was dat ook de reden voor zijn tijdelijke verblijf in Vollenhove. Zijn broer Christoffel was kapitein der infanterie in het Staatse leger en later commandant van de garde van prins Maurits. De meeste 'prinsen en prinsessen van Portugal' verbleven tijdens hun leven in de Nederlanden. Als kleinzonen en kleindochters van Willem van Oranje, neven van Maurits en Frederik Hendrik en achterneven van Willem II waren zij vooraanstaande edelen in de Republiek.
Moeder Emilia van Nassau, dochter van Willem van Oranje en Anna van Saksen, trouwde in 1597 in Den Haag met de (kroon)prins Emmanuel van Portugal. Diens vader Antonio van Crato was een kleinzoon van de Portugese koning Manuel I, die na het plotseling overlijden van de koning in 1580 door een groep aanhangers was opgeroepen het koningschap te aanvaarden – maar enkele maanden later door rivaal Philips II het land uit werd gejaagd en onder bescherming van koning Elisabeth in Engeland ging wonen met zijn gezin.
Op 20 augustus 1585 sloot koningin Elizabeth een verbond met de Republiek der Nederlanden voor het zenden van troepen onder leiding van de graaf van Leicester. Antonio’s zoon, prins Emmanuel van Portugal, reisde met Leicester mee naar de Republiek en ontmoette daardoor Maurits en diens zus Emilia van Oranje-Nassau. Emilia, opgevoed op de Dillenburg, ging in 1587 - ze was toen achttien jaar - met toestemming van haar broer Maurits naar Friesland maar vestigde zich uiteindelijk in het Prinsenhof te Delft bij haar halfzuster Maria, tot die in 1595 trouwde en in Buren ging wonen. Emilia ging naar Den Haag waar zij als zuster van haar ongetrouwde broer Maurits optrad als gastvrouw. Maurits was tegen een huwelijk, zodoende trouwde Emilia in 1597 in het geheim. Door zijn katholieke afkomst was het moeilijk om Emmanuel een officiële functie te geven binnen de Republiek. Het duurde tot 1609, toen het bestand met Spanje werd getekend, dat Maurits zich verzoende met Emilia, dan prinses van Portugal en haar man. Emilia kocht het kasteel van Wijchen en woonde daar na een grote verbouwing.
Emilia en Emmanuel kregen tien kinderen waarvan er twee jong stierven en vier ongehuwd bleven. Door hun vaders titel waren de kinderen prins of prinses van Portugal en werden dan ook zodanig aangesproken, ondanks het feit dat allen geboren werden in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij werd aanvankelijk in de Waalse kerk gedoopt en protestants opgevoed. Toen hij twaalf was, werd hij samen met zijn broer Louis Guillaume naar Frankrijk gestuurd, om een katholieke opleiding te krijgen van zijn oom Don Christoffel. Van 1619 tot 1623 was hij stadhouder van het prinsdom Orange namens zijn oom prins Maurits; een ceremoniële functie. Maurits zette hem weer van deze functie af omdat hij te veel geld verspilde.
In 1626 ging hij met zijn vader naar Brussel in de Spaanse Nederlanden, en werd ritmeester in het Spaanse leger. Op 15 juli 1628 werd hij priester, en trad onder de naam van 'broeder Felix a Sancta Isabella' in het klooster van de strenge 'Orde der Ongeschoeide Carmelieten' te Brussel, wat voor zijn moeder reden was hem te onterven. Maar op 16 januari 1634 sloot hij zich aan bij de Franse Hervormde kerk te Delft, en werd ritmeester in het Nederlandse leger. In 1635 of 1636 werd een zoon Wilhelmus geboren, door hem verwekt bij een zekere Dina Borremans, voor de alimentatie waarvan hij in 1642 werd veroordeeld door het Hof van Holland van 300 gulden per jaar. Bij een veldslag tegen de Zuidelijke Nederlanden werd hij op 26 augustus 1638 in Gelder gevangen genomen door de Spanjaarden en op zijn eigen verzoek opgesloten in het voornoemde klooster in Brussel. In 1643 ontsnapte hij, en ging weer terug naar de Hervormde kerk te Delft. Op 10 april 1645 werd hij kapitein van een compagnie voetvolk en bevorderd tot kolonel.
In 1646 huwde hij de lutherse gravin Johanna van Hanau Münzenberg (1610-1673). Ze kregen twee kinderen, in 1648 en 1649. Doordat hij een geldverkwister was en zij even arm als hij leefden ze voortdurend in grote schulden, zodat zij o.a. in 1659 voor geld aanklopte bij raadspensionaris Johan de Wit. 1656 was Don Emanuel gouverneur van Steenwijk en commandeur van Elburg. Een andere ceremoniële titel van hem was: hertog van Beja (een plaats in Portugal). Hij is er vermoedelijk nooit geweest.
Bronnen:
- Archief Steenwijkerland: 25 Stad Vollenhove 1354-1811, nr. 322: Blaffaard van de inkomsten van het St. Anthonis gasthuis. Met ordonnantie van het gasthuis d.d. 1545 (onvolledig) en lijst met de handteekeningen der gildebroeders van 1545 tot 1746.
- Tom Scheepstra, 2017 op Linkedin.
- De Nederlandsche Leeuw, sept 1957, blz. 266-287.
- Rijksarchief: Senentiën van het Hof van Holland, 1642, no. 56.
- Dirck van Bleijswijck Evertsz., Beschrijvinge der Stadt Delft, Delft, 1667, p.456.